(مۇسابايەۆ دورەكىلىگى جالعاسۋدا)

كەشە پارلامەنت وتىرىسىندا بايانداما جاساعان ق ر ينۆەستيسيالار جانە دامۋ مينيسترلىگى اەروعارىش كوميتەتىنىڭ ءتوراعاسى تالعات مۇسابايەۆتى ءماجىلىس دەپۋتاتتارى سىننىڭ استىنا الدى.

سوڭعى ون جىلدا قازاقستان عارىش سالاسىن دامىتۋعا 1،5 ميلليارد دوللار سالىم سالعان. الايدا قازعارىشتىقتار تاراپىنان ءىستىڭ ناتيجەسى مەن قۇيىلعان ميلليارد قارجىنىڭ قايتارىمى بولماي شىقتى. ال بۇعان نارازى بولعان ماجىلىستەگىلەر مۇسابايەۆ باسقارىپ وتىرعان كوميتەتتى اۋىر-اۋىر سىننىڭ استىنا العان.

سونىمەن ماسەلە قالاي بولدى؟ "قامشى" پورتالى قازاقستان جانە رەسەيدىڭ حالىق باتىرى تالعات مۇسابايەۆ پەن ونىڭ باسقارىپ وتىرعان كوميتەتىنىڭ اتقارعان جۇمىستارىنا تالداۋ جاساپ كوردى.

رەسمي دەرەك كوزدەرىندە بەلگىلى بولعانداي سوڭعى ون جىلدىڭ ىشىندە بيۋدجەتتەن عارىش سالاسىن وركەندەتۋگە 1،5 ميلليارد دوللار قارجى بولىنگەنىمەن، ازىرگە اگەنتتىك پەن كوميتەت تاراپىنان ناقتى ءبىر ناتيجەلەر بايقالمايدى. ال كوميتەت باسشىسى تالعات  مۇسابايەۆ بولسا، مۇنداي دەرەكتەرگە قىمسىنبايتىن كورىنەدى. ارينە، ۇساق تا بولسا اتقارىلىپ جاتقان جۇمىستار جوق  ەمەس. مىسالى، مۇسابايەۆتىڭ ايتۋىنشا، بىلتىرعى  جىلى قازاقستان جەردى قاشىقتىقتان زوندتايتىن  (شاتىرلايتىن) ەكى بىردەي جەر سەرىگىن ۇشىرعان.  (ايتپاقشى، ونىڭ ءوزى فرانسۋزداردان ساتىپ الىنعان) ءبىرىنشىسى، جوعارى ساپالى قازەو-سات 1 جانە ورتا دەڭگەيدەگى قازەو-سات-2.  دەسە دە، بۇل جەر سەرىكتەرىنىڭ ەكەۋىن دە ءوزىمىزدىڭ مەنشىگىمىزگە وتكىزە الماي وتىر ەكەنبىز. ول ءۇشىن قوسىمشا قۇن سالىعى تولەنۋى ءتيىس. ال ءقازىر قارجى ماسەلەسى شەشىلمەي تۇر. دەمەك، ۇشىرىلعان جەر سەرىكتەرىنەن قازاقستانعا كەلىپ-كەتەتىن پايدا جوق دەپ توپشىلاۋىمىزعا ابدەن بولاتىن سەكىلدى. وعان قوسا، بۇعان دەيىن ۇشىرىلعان "بايتەرەك، "يشيم"، "قازسات-1" جوبالارى دا تولىقتاي جابىلىپ قالعان. ايتپاقشى، 2008 جىلى 26 قاراشادا ءدال وسى 7 ميلليارد 800 ميلليونعا الىنعان "قازسات-1" ءىز-تۇسسىز جوعالىپ كەتكەن بولاتىن. ول دا سۇراۋسىز قالعان ەدى.

نە بولسا دا، اتقارىلعان ءىس پەن قۇيىلعان قارجىنىڭ ناقتى ناتيجەسىن كورسەتپەي جاتىپ،  كوميتەت باسشىسى قازاقستانداعى عارىش سالاسىن جەتىلدىرۋ ءۇشىن تاعى 10 ميلليارد دوللار قاجەت ەكەندىگىن ايتقان.

ايتپاقشى، مۇسابايەۆتىڭ سوزىنە سەنسەك، وسىدان 6 جىل بۇرىن قازاقستان مەن فرانسيا عارىش سالاسىندا كەلىسىمگە قول قويعان. اقىرىندا قازاقعارىش جەردى قاشىقتىقتان شاتىرلايتىن جاڭا جۇيە جاساپ شىعارعان. كوميتەت باسشىسىنىڭ ايتۋىنشا، بۇنداي جۇيەنىڭ تمد ەلدەرىندە بالاماسى جوق. ءتىپتى، عارىش سالاسى جاقسى دامىعان دەگەن رەسەيلىكتەردىڭ وزدەرى بۇنداي جۇيەنى ءالى جاساپ ۇلگەرمەگەن. ءقازىردىڭ وزىندە، سول رەسەيلىكتەر عارىشتان تۇسىرىلەتىن سۋرەتتەردى بىزدەن ساتىپ الۋعا نيەتتى ەكەن-مىس. وسىنىڭ ءبارىن تىزبەكتەگەن مۇسابايەۆ فرانسۋزداردان ساتىپ الىنعان سپۋتنيكتەردىڭ تەڭدەسسىزدىگىن جەتكىزىپ باقتى. الدە، جۇمسالعان قارجىنىڭ ەسەبىن تولتىرۋ ءۇشىن ماقتاۋىن اسىرۋعا تۋرا كەلدى مە؟..

ايتەۋىر پارلامەنتتەن ءماز بولىپ شىققان مۇسابايەۆ مىرزا، ادەتتەگىدەي جۋرناليستەرگە قىر كورسەتتى(پۋبليكاعا ويناۋ).ول بۇل ارەكەتى ارقىلى جۋرناليستەردى كۇلكى ەتتى مە، الدە ءوزىن كۇلكىگە قالدىرعىسى كەلدى مە؟ بەلگىسىز... "اا-اا ەە-ەە، راحمەت راحمەت، كوپ راحمەت، ۋرا ۋرا، مەنى كۇتىپ جاتىر" دەدى دە سىرتقى شىعىپ كەتكەن. بۇل اتاقتى عارىشكەردىڭ ابىرويى مەن ازاماتتىعىنا سىن بولدى. جالپى مۇسابايەۆتىڭ مۇنداي ارەكەتتەرىنە جۋرناليستەر دە، حالىق تا، ءتىپتى مۇسابايەۆتىڭ ءوزى دە ۇيرەنىپ قالعانداي. ءتىپتى، ول پارلامەنت دەپۋتاتتارىنا "ب ا ق دەگەن جاقسى عوي، ءبىراق ولار ءجيى اسىرا سىلتەپ جىبەرەدى" دەپ شاعىمدانعان. ال ءوزى بولسا، رەتى كەلسە، جۋرناليستەرمەن جانجال شىعارۋدى ادەتكەن اينالدىرىپ العانداي. ەستەرىڭىزدە بولسا، مۇسابايەۆ بىرنەشە مارتە جۋرناليستتەرمەن ەرەگەسىپ، سوزگە كەلىپ قالعان. ءتىپتى، "قايدا تۇرۋ كەرەكتىگىن سەن بە ماعان ۇيرەتەتىن" دەپ جۋرناليست جىگىتكە قول جۇمساعانى الەۋمەتتىك جەلىلەر مەن وتاندىق باق-تا قىزۋ تالقىعا تۇسكەن. . ەندى مىنا ارەكەتى ءتىپتى ەرسى كورىندى. ءيا، بىلدەي ءبىر كوميتەتتى باسقارىپ وتىرعان لاۋازىمدى ادامنان ماسەلەنىڭ اق-قاراسىن تىكەلەي ءبىلۋ ءجون-اق. الايدا، وتىرىس سوڭىنا دەيىن تەلمىرە كۇتكەن جۋرناليستەرگە مۇسابايەۆ مىرزا بۇرىلىپ تا قاراماعان.

شىندىعىندا، كوميتەت باسشىسىنىڭ  باسى داۋدان ارىلماي كەلۋىنە باسقا-باسقا ەمەس، ءوزىنىڭ مالىمدەمەلەرى سەبەپ بولىپ كەلەدى. مىسالى، ول رەسەيلىك "يزۆەستيا" باسىلىمىنا بەرگەن سۇحباتىندا "ءبىز بايقوڭىردان رەسەيلىكتەردىڭ كەتكەنىن مۇلدە قالامايمىز. بايقوڭىردىڭ جۇمىسىن تۇراقتى اتقارىپ وتىرۋ ءۇشىن روسكوسموستىڭ كومەگىنە جۇگىنەمىز. ال ەگەر رەسەي بايقوڭىردان كەتەتىن بولسا، قازاقستان ءوز الدىنا عارىش ايلاعىن يگەرىپ كەتە المايدى" دەپ سۇحبات بەرگەن. راس، شىندىققا تىكە قارايتىن بولساق، قازعارىشتىڭ قازىرگى جاعدايى مۇشكىل ەنەنى كوزى اشىق ادامعا ايدان انىق. الايدا، ميلليارد دوللارلاپ قارجى قۇيىپ وتىرعان ايلىقتى يگەرىپ كەتۋ ءۇشىن مۇسابايەۆ مىرزا بار كۇشىن سالىپ ارەكەت جاسايتىن بولسا... باسقاشا باجايلاۋىمىزعا بولار ما ەدى؟..

ون جىلدا 1،5 ميلليارد دوللاردىڭ جۇمىسىنان ناتەجيە شىعارا الماۋ، تاعى كەلىپ 10 ملرد. دوللار سۇراۋ اقىلعا سىيىمسىز ءارى ەستىگەن قۇلاققا تۇرپىدەي تيەتىنى راس-اق. ونىڭ ۇستىنە قازاقستاندا اەروعارىش سالاسى سالىنعان قارجىنى اقتامايتىنىن رەسپۋبليكالىق ب ا ق بىرنەشە مارتە جازعان بولاتىن.

ايتپاقشى، جوعارىداعى مۇسابايەۆ مىرزا ماقتاعان فرانسۋزدىق سپۋتنيكتەردى فرانسيا بيلىگى الەمدىك ماسشتابتاعى اسكەري شارالارعا پايدالانباۋدى ەسكەرتكەن. دەمەك، بىزدىكى دەپ جۇرگەن سپۋتنيكتەردى نە ماقساتقا قولدانۋ، قولدانباۋدى دا شەت ەلدەن سۇراپ وتىرۋىمىز كەرەك دەپ توپشىلاۋىمىزعا ابدەن بولادى.

 نۇرگەلدى ءابدىعانيۇلى